Κ. ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ - ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΜΥΡΝΗΣ "ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ"
Πανεπιστήμιο Σμύρνης
«Φως εξ Ανατολών»
Mετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), με την προσάρτηση των Νέων Χωρών άρχισαν να διατυπώνονται κάποιες πρώτες σκέψεις για τη δημιουργία ενός δεύτερου ελληνικού πανεπιστημίου. Με τα διευρυμένα πλέον με τη Συνθήκη των Σεβρών σύνορα του ελληνικού κράτους, θεωρήθηκε επιβεβλημένη και η ίδρυση ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος στη Μικρά Ασία, το οποίο θα αποτελούσε σημείο αναφοράς του μικρασιατικού ελληνισμού. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, προσωπικός φίλος του Ελ. Βενιζέλου, συνέταξε το σχετικό υπόμνημα ίδρυσης στο οποίο πρότεινε τη λειτουργία τεσσάρων σχολών: Σχολής Μηχανικών, Γεωργικής Σχολής, Σχολής Εμπορικών Σπουδών και Σχολής Εθνολογίας της Ανατολικής Ευρώπης, ταυτόχρονα με τη λειτουργία ενός φροντιστηρίου Ανατολικών Γλωσσών. Η πρόταση αυτή, η οποία διαφοροποιούνταν πλήρως από τη λογική οργάνωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, πήγαζε από την πεποίθησή του ότι το νέο πανεπιστήμιο θα έπρεπε να ήταν προσανατολισμένο περισσότερο σε οικονομικές, εμπορικές και τεχνικές επιστήμες, ανάλογο και της γενικότερης επαγγελματικής δραστηριότητας που είχε αναπτυχθεί στη Σμύρνη, ως βασικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Η Σχολή Εθνολογίας και το φροντιστήριο Ανατολικών Γλωσσών αποσκοπούσαν στην κατανόηση της πολιτισμικής και ιστορικής διαδρομής των διαφόρων εθνοτήτων οι οποίες ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στο ίδιο περιβάλλον, και στην ενίσχυση των δεσμών που τις συνέδεαν. Το 1920 εκδόθηκε από την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης (Ελληνική Διοίκηση Σμύρνης) το διάταγμα για την ίδρυση ελληνικού πανεπιστημίου στη Σμύρνη με την επωνυμία Ιωνικό. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου ο Κ. Καραθεοδωρή προσκλήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για την οργάνωση του νέου πανεπιστημίου. Το πανεπιστήμιο που οραματίστηκε ο Κ. Καραθεοδωρή είχε στόχο την πλήρη ένταξή του στο συγκεκριμένο περιβάλλον και τον σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων του ανομοιογενή θρησκευτικά και εθνικά πληθυσμού της περιοχής. Είναι χαρακτηριστική η φράση «Ex Oriente Lux» (Φως εξ Ανατολών) την οποία χρησιμοποίησε ο Κ. Καραθεοδωρή –δανεισμένη από τον συνάδελφό του μαθηματικό Γκέοργκ Κάντορ– τονίζοντας την ειρηνική συνύπαρξη των λαών της Μικράς Ασίας και τον κοινό πολιτισμό τους. Το πανεπιστήμιο στη Σμύρνη δεν κατάφερε να λειτουργήσει. Τον Σεπτέμβριο του 1922 επρόκειτο να ξεκινήσουν τη λειτουργία τους, σύμφωνα με τον αρχικό προγραμματισμό, οι πρώτες σχολές, όμως η κατάρρευση του μετώπου ανέτρεψε τα σχέδια και ο Κ. Καραθεοδωρή και όλοι οι συμμετέχοντες στο εγχείρημα φρόντισαν για τη διαφύλαξη των αρχείων και των οργάνων, τα οποία λίγο καιρό πριν είχε προμηθευτεί το πανεπιστήμιο. Τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν ακύρωσαν πλήρως αυτό το ιδιαίτερο και πρωτοποριακό για την εποχή του εγχείρημα. Το μεγαλύτερο μέρος του εξοπλισμού του Πανεπιστημίου, μηχανήματα, όργανα και βιβλία, παραδόθηκαν στο μοναδικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας, στο ΕΚΠΑ και εξόπλισαν κλινικές, εργαστήρια και βιβλιοθήκες.
Το έμβλημα του Πανεπιστημίου Σμύρνης: «Φως εξ Ανατολών», που αποτελεί μετάφραση της λατινικής φράσης «Ex Oriente Lux». (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ), (1/2).
Το έμβλημα του Πανεπιστημίου Σμύρνης: «Φως εξ Ανατολών», που αποτελεί μετάφραση της λατινικής φράσης «Ex Oriente Lux». (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ), (2/2).
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια των αιθουσών του Πανεπιστημίου Σμύρνης. (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείου Ιστορίας ΕΚΠΑ), (1/2
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια των αιθουσών του Πανεπιστημίου Σμύρνης. (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείου Ιστορίας ΕΚΠΑ), (2/2).
Σε επιστολή της η Επιτροπή επί των διασωθέντων οργάνων του Πανεπιστημίου της Σμύρνης της 09/02/1923 προς τον Πρύτανη αναφέρεται στην κατάθεση των δύο σφραγίδων στο Πανεπιστήμιο και την «τοποθέτησή τους μεταξύ των τιμαλφών αντικειμένων».
Σε επιστολή του ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής και Μικροβιολογίας, Κ. Σάββας, την 11η Νοεμβρίου 1922, αιτείται την παραχώρηση εργαστηριακών οργάνων του Πανεπιστημίου Σμύρνης που είχαν διασωθεί από τον Κ. Καραθεοδωρή για το δικό του Εργαστήριο, (1/2).
Σε επιστολή του ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής και Μικροβιολογίας, Κ. Σάββας, την 11η Νοεμβρίου 1922, αιτείται την παραχώρηση εργαστηριακών οργάνων του Πανεπιστημίου Σμύρνης που είχαν διασωθεί από τον Κ. Καραθεοδωρή για το δικό του Εργαστήριο, (2/2).
Σε σχετικό πρωτόκολλο παραλαβής που υπογράφει ο Κ. Σάββας με ημερομηνία 15 Μαΐου 1923, παραλαμβάνει από την Επιτροπή επί των διασωθέντων οργάνων Πανεπιστημίου Σμύρνης όργανα και σκεύη, καθώς και βιβλία και περιοδικά (αναφέρονται αναλυτικά), (1/2).
Σε σχετικό πρωτόκολλο παραλαβής που υπογράφει ο Κ. Σάββας με ημερομηνία 15 Μαΐου 1923, παραλαμβάνει από την Επιτροπή επί των διασωθέντων οργάνων Πανεπιστημίου Σμύρνης όργανα και σκεύη, καθώς και βιβλία και περιοδικά (αναφέρονται αναλυτικά), (2/2).
Ο Υπουργός των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Ι. Μανέτας, απευθύνει ερώτημα προς τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου, την 19η Μαΐου 1925, σχετικά με το που ακριβώς βρίσκονται τα διασωθέντα όργανα και βιβλία του Πανεπιστημίου Σμύρνης, μετά από επερώτηση που τέθηκε από κάποιους εκ των πληρεξουσίων στην Δ´ Συντακτική Συνέλευση.
Σε σχετική απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υποβάλλεται αντίγραφο της συσταθείσας από το Υπουργείο Επιτροπής προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Πανεπιστήμιο, (1/3).
Σε σχετική απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υποβάλλεται αντίγραφο της συσταθείσας από το Υπουργείο Επιτροπής προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Πανεπιστήμιο, (2/3).
Σε σχετική απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υποβάλλεται αντίγραφο της συσταθείσας από το Υπουργείο Επιτροπής προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Πανεπιστήμιο, (3/3).
Στην απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως περιλαμβάνεται και σχετικό έγγραφο για τη διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης που είχε αποσταλεί από το Πανεπιστήμιο προς το Υπουργείο των Εσωτερικών, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Το έγγραφο της Επιτροπής, προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Υπουργείο των Εσωτερικών της 30 Μαΐου 1924, περιλαμβάνει αναλυτικό κατάλογο και το που βρίσκονται αυτά, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Ο καθηγητής Δ. Χόνδρος, Διευθυντής Εργαστηρίου Φυσικής, σε επιστολή του προς τον Πρύτανη, αναφέρει λεπτομερώς τα όργανα και βιβλία που βρίσκονται στο Εργαστήριό του, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Κατάλογος 18σέλιδος στη γερμανική γλώσσα που περιλαμβάνει τα βιβλία και περιοδικά (455 συνολικά) από το Πανεπιστήμιο Σμύρνης που παρελήφθησαν από το Εργαστήριο Φυσικής του Πανεπιστημίου, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Κατάλογος (5 σελίδες) με τα όργανα στην ελληνική και κάποια στη γερμανική γλώσσα που βρίσκονται στο Εργαστήριο Φυσικής και προέρχονται από το Πανεπιστήμιο Σμύρνης, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Πρακτικό της Επιτροπής (15 Μαΐου 1924) προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης, όπου αποφασίζει την παραχώρηση των πολυτελών εκδόσεων βιβλίων αρχαιολογικών ή σχετικών με την τέχνη στην Αρχαιολογική Εταιρεία.
«Φως εξ Ανατολών»
Mετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), με την προσάρτηση των Νέων Χωρών άρχισαν να διατυπώνονται κάποιες πρώτες σκέψεις για τη δημιουργία ενός δεύτερου ελληνικού πανεπιστημίου. Με τα διευρυμένα πλέον με τη Συνθήκη των Σεβρών σύνορα του ελληνικού κράτους, θεωρήθηκε επιβεβλημένη και η ίδρυση ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος στη Μικρά Ασία, το οποίο θα αποτελούσε σημείο αναφοράς του μικρασιατικού ελληνισμού. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, προσωπικός φίλος του Ελ. Βενιζέλου, συνέταξε το σχετικό υπόμνημα ίδρυσης στο οποίο πρότεινε τη λειτουργία τεσσάρων σχολών: Σχολής Μηχανικών, Γεωργικής Σχολής, Σχολής Εμπορικών Σπουδών και Σχολής Εθνολογίας της Ανατολικής Ευρώπης, ταυτόχρονα με τη λειτουργία ενός φροντιστηρίου Ανατολικών Γλωσσών. Η πρόταση αυτή, η οποία διαφοροποιούνταν πλήρως από τη λογική οργάνωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, πήγαζε από την πεποίθησή του ότι το νέο πανεπιστήμιο θα έπρεπε να ήταν προσανατολισμένο περισσότερο σε οικονομικές, εμπορικές και τεχνικές επιστήμες, ανάλογο και της γενικότερης επαγγελματικής δραστηριότητας που είχε αναπτυχθεί στη Σμύρνη, ως βασικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Η Σχολή Εθνολογίας και το φροντιστήριο Ανατολικών Γλωσσών αποσκοπούσαν στην κατανόηση της πολιτισμικής και ιστορικής διαδρομής των διαφόρων εθνοτήτων οι οποίες ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στο ίδιο περιβάλλον, και στην ενίσχυση των δεσμών που τις συνέδεαν. Το 1920 εκδόθηκε από την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης (Ελληνική Διοίκηση Σμύρνης) το διάταγμα για την ίδρυση ελληνικού πανεπιστημίου στη Σμύρνη με την επωνυμία Ιωνικό. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου ο Κ. Καραθεοδωρή προσκλήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για την οργάνωση του νέου πανεπιστημίου. Το πανεπιστήμιο που οραματίστηκε ο Κ. Καραθεοδωρή είχε στόχο την πλήρη ένταξή του στο συγκεκριμένο περιβάλλον και τον σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων του ανομοιογενή θρησκευτικά και εθνικά πληθυσμού της περιοχής. Είναι χαρακτηριστική η φράση «Ex Oriente Lux» (Φως εξ Ανατολών) την οποία χρησιμοποίησε ο Κ. Καραθεοδωρή –δανεισμένη από τον συνάδελφό του μαθηματικό Γκέοργκ Κάντορ– τονίζοντας την ειρηνική συνύπαρξη των λαών της Μικράς Ασίας και τον κοινό πολιτισμό τους. Το πανεπιστήμιο στη Σμύρνη δεν κατάφερε να λειτουργήσει. Τον Σεπτέμβριο του 1922 επρόκειτο να ξεκινήσουν τη λειτουργία τους, σύμφωνα με τον αρχικό προγραμματισμό, οι πρώτες σχολές, όμως η κατάρρευση του μετώπου ανέτρεψε τα σχέδια και ο Κ. Καραθεοδωρή και όλοι οι συμμετέχοντες στο εγχείρημα φρόντισαν για τη διαφύλαξη των αρχείων και των οργάνων, τα οποία λίγο καιρό πριν είχε προμηθευτεί το πανεπιστήμιο. Τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν ακύρωσαν πλήρως αυτό το ιδιαίτερο και πρωτοποριακό για την εποχή του εγχείρημα. Το μεγαλύτερο μέρος του εξοπλισμού του Πανεπιστημίου, μηχανήματα, όργανα και βιβλία, παραδόθηκαν στο μοναδικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας, στο ΕΚΠΑ και εξόπλισαν κλινικές, εργαστήρια και βιβλιοθήκες.
Το έμβλημα του Πανεπιστημίου Σμύρνης: «Φως εξ Ανατολών», που αποτελεί μετάφραση της λατινικής φράσης «Ex Oriente Lux». (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ), (1/2).
Το έμβλημα του Πανεπιστημίου Σμύρνης: «Φως εξ Ανατολών», που αποτελεί μετάφραση της λατινικής φράσης «Ex Oriente Lux». (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ), (2/2).
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια των αιθουσών του Πανεπιστημίου Σμύρνης. (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείου Ιστορίας ΕΚΠΑ), (1/2
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια των αιθουσών του Πανεπιστημίου Σμύρνης. (Φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές του Μουσείου Ιστορίας ΕΚΠΑ), (2/2).
Σε επιστολή της η Επιτροπή επί των διασωθέντων οργάνων του Πανεπιστημίου της Σμύρνης της 09/02/1923 προς τον Πρύτανη αναφέρεται στην κατάθεση των δύο σφραγίδων στο Πανεπιστήμιο και την «τοποθέτησή τους μεταξύ των τιμαλφών αντικειμένων».
Σε επιστολή του ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής και Μικροβιολογίας, Κ. Σάββας, την 11η Νοεμβρίου 1922, αιτείται την παραχώρηση εργαστηριακών οργάνων του Πανεπιστημίου Σμύρνης που είχαν διασωθεί από τον Κ. Καραθεοδωρή για το δικό του Εργαστήριο, (1/2).
Σε επιστολή του ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής και Μικροβιολογίας, Κ. Σάββας, την 11η Νοεμβρίου 1922, αιτείται την παραχώρηση εργαστηριακών οργάνων του Πανεπιστημίου Σμύρνης που είχαν διασωθεί από τον Κ. Καραθεοδωρή για το δικό του Εργαστήριο, (2/2).
Σε σχετικό πρωτόκολλο παραλαβής που υπογράφει ο Κ. Σάββας με ημερομηνία 15 Μαΐου 1923, παραλαμβάνει από την Επιτροπή επί των διασωθέντων οργάνων Πανεπιστημίου Σμύρνης όργανα και σκεύη, καθώς και βιβλία και περιοδικά (αναφέρονται αναλυτικά), (1/2).
Σε σχετικό πρωτόκολλο παραλαβής που υπογράφει ο Κ. Σάββας με ημερομηνία 15 Μαΐου 1923, παραλαμβάνει από την Επιτροπή επί των διασωθέντων οργάνων Πανεπιστημίου Σμύρνης όργανα και σκεύη, καθώς και βιβλία και περιοδικά (αναφέρονται αναλυτικά), (2/2).
Ο Υπουργός των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Ι. Μανέτας, απευθύνει ερώτημα προς τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου, την 19η Μαΐου 1925, σχετικά με το που ακριβώς βρίσκονται τα διασωθέντα όργανα και βιβλία του Πανεπιστημίου Σμύρνης, μετά από επερώτηση που τέθηκε από κάποιους εκ των πληρεξουσίων στην Δ´ Συντακτική Συνέλευση.
Σε σχετική απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υποβάλλεται αντίγραφο της συσταθείσας από το Υπουργείο Επιτροπής προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Πανεπιστήμιο, (1/3).
Σε σχετική απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υποβάλλεται αντίγραφο της συσταθείσας από το Υπουργείο Επιτροπής προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Πανεπιστήμιο, (2/3).
Σε σχετική απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως υποβάλλεται αντίγραφο της συσταθείσας από το Υπουργείο Επιτροπής προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Πανεπιστήμιο, (3/3).
Στην απάντηση του Πρύτανη προς το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως περιλαμβάνεται και σχετικό έγγραφο για τη διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης που είχε αποσταλεί από το Πανεπιστήμιο προς το Υπουργείο των Εσωτερικών, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Το έγγραφο της Επιτροπής, προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης προς το Υπουργείο των Εσωτερικών της 30 Μαΐου 1924, περιλαμβάνει αναλυτικό κατάλογο και το που βρίσκονται αυτά, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Ο καθηγητής Δ. Χόνδρος, Διευθυντής Εργαστηρίου Φυσικής, σε επιστολή του προς τον Πρύτανη, αναφέρει λεπτομερώς τα όργανα και βιβλία που βρίσκονται στο Εργαστήριό του, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Κατάλογος 18σέλιδος στη γερμανική γλώσσα που περιλαμβάνει τα βιβλία και περιοδικά (455 συνολικά) από το Πανεπιστήμιο Σμύρνης που παρελήφθησαν από το Εργαστήριο Φυσικής του Πανεπιστημίου, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Κατάλογος (5 σελίδες) με τα όργανα στην ελληνική και κάποια στη γερμανική γλώσσα που βρίσκονται στο Εργαστήριο Φυσικής και προέρχονται από το Πανεπιστήμιο Σμύρνης, (βλ. 1η σελίδα αυτού).
Πρακτικό της Επιτροπής (15 Μαΐου 1924) προς διανομή των διασωθέντων οργάνων και βιβλίων του Πανεπιστημίου Σμύρνης, όπου αποφασίζει την παραχώρηση των πολυτελών εκδόσεων βιβλίων αρχαιολογικών ή σχετικών με την τέχνη στην Αρχαιολογική Εταιρεία.
ΠΗΓΗ: Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών
ΨΗΦ. "ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ"
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου